Ponoć antidotum na to miłosne rozedrganie stanowić miało małżeństwo, które aranżowane było przez przyjaciół artysty, i to nie z byle kim, ale z krewną kardynała Bibbieny. Rafael zwlekał jednak tak długo z decyzją, aż w końcu z pomysłu zrezygnowano, co zapewne malarz przyjął z ulgą, tym bardziej że w tym czasie zaprzątała go miłość do legendarnej córki piekarza, której portret (La Fornarina) zachował aż do śmierci w swojej pracowni. Wydaje się też, że Rafael dużo pracował nad wciąż nowymi projektami i trudno zrozumieć utyskiwania Vasariego.

Okres rozkwitu jego talentu przypada na czas pobytu w Rzymie, gdzie przez dwanaście lat stworzył swoje najdoskonalsze dzieła, wpisując się nimi do grona największych twórców renesansu. Do dziś w mieście nad Tybrem znajduje się pokaźny zbiór jego prac i to im poświęcimy uwagę w tym tekście.

Pierwszym nauczycielem Rafaela był jego ojciec Giovanni, malarz na dworze w Urbino, znanym z wyszukanej kultury umysłowej, propagowanej tam przez księcia Federica da Montefeltro. Po śmierci ojca chłopiec został wysłany do mistrza Perugina, wiodącego przedstawiciela szkoły umbryjskiej. Pokłosiem tego okresu jest ołtarz Oddich (Koronacja Matki Boskiej). Co prawda obraz wyszedł spod ręki Rafaela, ale moglibyśmy przypuszczać, że namalował go jego nauczyciel. To jemu Rafael zawdzięczał schemat kompozycyjny z postaciami, których głowy ustawione są w jednej linii, podział na strefy (ziemską i niebiańską) oraz pewną statykę przedstawianych figur. Od 1504 roku kolejne cztery lata malarz spędził we Florencji, gdzie zapoznał się z dziełami Leonarda da Vinci, Botticellego czy Fra Bartolomeo. W tym czasie przyswoił sobie ich sposób malowania, o czym świadczyć może chociażby Dama z jednorożcem, dzieło charakteryzujące się subtelną kolorystyką, delikatnym światłem, elegancją i urokiem, ale też naturalnością i tak wychwalaną u niego pełną wdzięku słodyczą, które to cechy noszą również rozliczne powstałe w tym czasie Madonny z Dzieciątkiem. Rafael porzucił jednak Florencję i w wieku 25 lat przeniósł się do Rzymu. Wieść o jego umiejętnościach wyprzedziła jego przybycie. Ponoć, jak twierdził Vasari, pomógł mu w tym jego daleki krewny Donato Bramante, dzierżący stanowisko głównego budowniczego bazyliki watykańskiej. Młody artysta zawitał do Rzymu w 1508 roku i pozostał w nim aż do swej przedwczesnej śmierci, inicjując i współtworząc kulturę odradzającego się miasta. Jak się bowiem okaże, papież Juliusz II zapragnął, aby Wieczne Miasto stało się nie tylko centrum chrześcijańskiego, ale i artystycznego świata. Zaangażował Rafaela do współtworzenia jednego ze swoich prywatnych apartamentów, ale widząc jego talent, zapał i konsekwencję, zrezygnował z usług pozostałych malarzy i powierzył mu kompletny wystrój swej biblioteki (Stanza della Segnatura). Wykonane w niej freski przyniosły młodemu twórcy rozgłos. Stał się sławny i zapraszany przez humanistów, takich jak kardynał Bibbiena. Brał udział w dysputach filozoficznych i wieczorach poetyckich w towarzystwie Castiglionego, Pietro Aretina, a szczególnie chętnie odwiedzał bogatego bankiera i mecenasa sztuki tamtego czasu – Agostino Chigiego. I to dla niego, a właściwie dla jego nowo powstałej miejskiej willi (Farnesina), Rafael własnoręcznie namalował jeden z fresków – Triumf Galatei. Nie miał jednak wiele czasu na zlecenia „poboczne”, gdyż niezależnie od tworzonych przez niego portretów i nastaw ołtarzowych, papież pragnął zobaczyć przed śmiercią swoje apartamenty. Nie dożył jednak tego momentu – zmarł w 1513 roku, gdy prace w drugim apartamencie (Stanza di Eliodoro) dopiero się rozpoczęły.

Rafael, Wypędzenie Heliodora ze świątyni, Stanza di Eliodoro

Kolejny papież Leon X przejął po Juliuszu II nie tylko tron papieski, ale też uwielbienie dla dzieła Rafaela. Był to dostojnik o wyrobionym guście artystycznym, a przy tym wielbiciel starożytności. Włoscy humaniści, którzy szybko zadomowili się na papieskim dworze, wychwalali go jako drugiego Augusta – patrona sztuki, który zapoczątkuje złoty wiek nauki i powrót do chlubnych czasów antyku. Rafael odkrył w nim natomiast orędownika zabytków rzymskich. Pragnąc uratować je od dewastacji, papież powołał coś w rodzaju urzędu naczelnego konserwatora zabytków, na którego czele stanął Rafael. Artysta został ponadto papieskim prefektem, doradcą do spraw sztuki, a przede wszystkim nadwornym malarzem. Pracował też nad kolejnymi dekoracjami apartamentów papieskich, powierzając jednak ich wykonanie, a często i kompozycje swym licznym współpracownikom. Na osobisty udział nie miał po prostu czasu. Młodemu, niedoświadczonemu, jak mogło się wydawać, twórcy powierzono bowiem zadanie, które zaprzątało papieża najbardziej – dalsze prace nad bazyliką San Pietro in Vaticano. Po śmierci Donata Bramantego Rafael przejął po nim schedę i co zrobił? Przede wszystkim… zmienił projekt. Budowla centralna pod jego ręką przeobraziła się w bazylikę.

W tym czasie Rafael cieszył się sławą niedoścignionego talentu. Rywalizowali o niego wszyscy, których było na to stać, w tym Agostino Chigi, któremu udało się obłaskawić papieża i pozyskać malarza dla swoich planów – dekoracji kaplic rodowych i wystroju loggii swojej willi. Jednocześnie Rafael musiał znaleźć jeszcze czas na portrety swych przyjaciół, mecenasów, władców, jak również papieża Leona X i jego nepotów. Ale to nie wszystko. Wśród mniej znanych fresków są te namalowane w pałacu Apostolskim dla kardynała Bibbieny. Zaprzyjaźniony z duchownym malarz wykonał projekty malowideł mających zdobić jego łazienkę i loggietę, w stylu nawiązującym bezpośrednio do malarstwa rzymskiego (styl pompejański), z centralnie umieszczonymi widokami i okalającymi całość groteskami, muszlami i puttami.

W tym czasie powstały też znakomite wielkoformatowe dzieła religijne, takie jak Madonna Sykstyńska, Święty Michał pokonujący szatana czy Nawiedzenie. Papież powierzył ponadto Rafaelowi dokończenie prac nad rozpoczętą przez Bramantego loggią (loggia Rafaela), którą ten ukończył i stworzył projekt mających się tam pojawić dekoracji. Należy poświęcić im kilka chwil, gdyż są nie tylko rodzajem odpowiedzi na dzieła artystycznego rywala Rafaela – Michała Anioła i jego scen Genesis ukazanych na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej, ale też wielką pieśnią pochwalną na temat antyku. Ściany i sufity loggii zdobią malowane i wykonane w stiuku groteski, medaliony i kasetony, motywy zaczerpnięte ze sztuki rzymskiej, dopiero co odkryte w pałacu Nerona (wówczas jeszcze nie wiedziano, że jest to jego pałac), które zaczynały stanowić coraz częstszy motyw dekoracyjny czasów renesansu. Ponad arkadami przęseł pojawiają się sceny figuratywne ukazujące poszczególne epizody ze Starego i Nowego Testamentu. Na tę tzw. Biblię Rafaela złożyły się 53 sceny zaprojektowane przez artystę, a wykonane przez jego uczniów i współpracowników (Giulio Romano, Gianfrancesco Penni, Perino del Vaga).

Kolejna praca musiała zapewne zadowolić Leona X i usatysfakcjonować artystę. Chodzi o kartony do gobelinów, które miały znaleźć się w najniższej partii Kaplicy Sykstyńskiej. W ten sposób obiekt ozdobiony najdoskonalszymi dziełami artystów renesansu (w tym Michała Anioła) uzupełniony został przez Rafaela. Dziesięć powstałych w Brukseli na podstawie tych kartonów gobelinów (zachowało się siedem) ukazuje sceny z życia dwóch najważniejszych dla Rzymu apostołów – św. Piotra i św. Pawła. Niektóre z nich (np. Cudowny połów ryb, Nawrócenie św. Pawła) są arcydziełami tego gatunku. W 1519 roku gotowe gobeliny wystawiono w miejscu ich przeznaczenia.

Bitwa na moście Mulwijskim, Rafael i jego warsztat, Stanza del Constantino

Dziełem, nad którym artysta pracował od 1518 roku, była nastawa ołtarzowa ilustrująca Przemienienie Pańskie. I to ten niedokończony obraz znalazł się u wezgłowia Rafaela, gdy po śmierci wystawiono jego zwłoki. Trudna do zdiagnozowania gorączka przemieniła się w dramatyczną walkę o życie, którą młody artysta przegrał w dniu swych 37 urodzin. Nie wiemy, na co zachorował. Oprócz choroby wenerycznej, gruźlicy czy malarii wymienia się też osłabienie spowodowane tak typowym w tym czasie zabiegiem, jakim było upuszczanie krwi. Życzeniem malarza było, aby spocząć w najprzedniejszym obiekcie starożytności – Panteonie. W niszy kryjącej jego sarkofag umieszczono napis: „Tu spoczywa wielki Rafael: gdy żył, wielka Matka wszech rzeczy (Natura) bała się, że ją przewyższy, gdy zmarł, ona też lękała się śmierci”.

Najważniejsze dzieła Rafaela w Rzymie

•     Koronacja Matki Boskiej, 1504, Musei Vaticani – Pinacoteca Vaticana
•     Portret mężczyzny, 1504, Galleria Borghese
•     Dama z jednorożcem, 1506, Galleria Borghese
•     Złożenie do grobu, 1507, Galleria Borghese
•     Stanza della Segnatura, 1511, pałac Apostolski
•     Triumf Galatei, 1512, willa Farnesina
•     Prorok Izajasz, 1512, bazylika Sant’Agostino
•     Madonna di Foglino, 1512, Musei Vaticani – Pinacoteca Vaticana
•     Stanza di Eliodoro, 1514, pałac Apostolski
•     Projekt dekoracji malarskich (Sybille i prorocy), 1514, kaplica Chigich, bazylika Santa Maria della Pace
•     Projekt kaplicy Chigich i dekoracji jej kopuły, 1514, bazylika Santa Maria del Popolo
•     Loggietta i łazienka dla kardynała Bibbieny (projekt dekoracji), 1516, pałac Apostolski
•   10 gobelinów dla Kaplicy Sykstyńskiej, 1516, Musei Vaticani (Pinacoteca Vaticana), wg kartonów Rafaela, które znajdują się w londyńskiej National Gallery
•     Portret dwóch mężczyzn, 1516, Galleria Doria-Pamphilj
•     Stanza dell’Incendio di Borgo, 1517, pałac Apostolski
•     Projekt dekoracji malarskich (Zaślubiny Kupidyna i Psyche), 1517, loggia willi Farnesina
•     La Fornarina, 1518–1520, Galleria Nazionale, Palazzo Barberini
•     Loggia Rafaela, projekt dekoracji malarskich, 1519, pałac Apostolski
•     Stanza del Constantino (dokończone przez uczniów artysty), pałac Apostolski
•     Przemienienie Pańskie, 1517–1520, Musei Vaticani (Pinacoteca Vaticana)
•     Projekt willi Madama na wzgórzu Monte Mario dla kardynała Giulio Medici, 1518

Jeśli spodobał Ci się ten artykuł, możesz pomóc nam w dalszej pracy, wspierając portal  roma-nonpertutti  w konkretny  sposób — udostępniając newslettery i przekazując niewielkie kwoty. One pomogą nam w dalszej pracy.

Możesz dokonać wpłat jednorazowo na konto:
Barbara  Kokoska
62 1160 2202 0000 0002 3744 2108
albo wspierać nas regularnie za pomocą  Patonite.pl  (lewy dolny róg)

Bardzo to cenimy i Dziękujemy.